Andrzejki dawniej i dziś. Czy dziś warto wierzyć we wróżby? Rozmowa z Justyną Górską-Strejcher

- Czy potrafimy określić początki zwyczajów andrzejkowych?

- Nie potrafimy powiedzieć, od kiedy się wróżyło. W przypadku zwyczajów nie ma takiego ścisłego datowania. Andrzejki są ściśle powiązane z rokiem liturgicznym. Tradycja wieczorów i spotkań andrzejkowych wiąże się z początkiem adwentu. Początek roku liturgicznego był w ogóle początkiem roku. Dlatego też wieczory andrzejkowe i katarynkowe były przełomem roku, a według wierzeń na przełomie roku otwierają się inne światy i zaburzony jest naturalny porządek. Tego wieczoru pojawiają się tajemne moce, które mogą sprzyjać uzyskaniu odpowiedzi na nasze pytania.

- Katarzynki i andrzejki… Czym się różniły i do kogo były skierowane?

Trzeba pamiętać, że te zabawy to przede wszystkim wróżby matrymonialne. Głównie tyczyły się młodych chłopców i dziewcząt. Wiązało się to z radykalną zmianą w życiu, jaką jest małżeństwo. Katarzynki, które poświęcone były wróżbom chłopięcym, zanikły stosunkowo wcześnie. Nie dotrwały w naszej tradycji nawet do XX wieku. Chłopcy bardzo wcześnie zaczęli odstępować od tych zwyczajów. Z kolei zachowały się dziewczęce wieczory andrzejkowe. Dla młodej dziewczyny to był ważny czas, ponieważ mogła dowiedzieć się czegoś o swojej przyszłości. Wraz z zamążpójściem zyskiwała pełną samodzielność. To była jedyna szansa na zmianę statusu w jej życiu.

- Jak się odbywały takie wieczory?

- Najważniejsza w wieczorze andrzejkowym była atmosfera. Schyłek listopada to mroczniejsze dni, kiedy stosunkowo wcześnie robi się ciemno. Te warunki sprzyjają temu, żeby stworzyć magiczną atmosferę. Domy oświetlone świecami wyglądały wyjątkowo kameralnie.

- Jakie są główne różnice między tym, co było kiedyś, a tym, co jest teraz?

- W tej chwili wróżby andrzejkowe traktujemy jako zabawę, która głównie odbywa się z inicjatyw odgórnych. Mamy inicjatora zabawy: najczęściej animatorami są szkoły lub instytucje kultury. Wcześniej to były oddolne inicjatywy.

- Jakie wróżby były najpopularniejsze?

- Tych wróżb było bardzo dużo. Wszystko zależało od pomysłowości dziewcząt. Wróżba, która najdłużej przetrwała to lanie wosku. To bardzo interesujący rytuał, w którym wylewa się z wosku figurę i odczytuje, co z tego może wynikać. Istotnym elementem podczas tego zwyczaju jest klucz. Koniec roku to moment, kiedy można przejść z jednego świata: realnego, do drugiego świata: tego podziemnego, magicznego. Bardzo popularną wróżbą było też układanie wszelkich przedmiotów pod talerze. Były to przedmioty, które miały rangę: wkładało się laleczkę, różaniec czy obrączkę.

- Jak pani ocenia współczesne obchody wieczorów andrzejkowych? Jak się ma pokaz tańca brzucha do tradycji?

- Oczywiście taniec brzucha nijak się ma do tradycji andrzejkowych. Jednak wszelkie formy celebrowania oceniam bardzo pozytywnie. Dawniej najistotniejsze było tak naprawdę spotkanie i kontakt międzyludzki. Tego typu wieczory bardzo często owocowały potem wzajemną pomocą. Współczesne formy obchodów andrzejek trzeba traktować z przymrużeniem oka, ale na pewno warto w nich uczestniczyć chociażby, żeby podtrzymać więzi. W przypadku wróżb można też wiele dowiedzieć się o naszych marzeniach. Wróżba pozostawia wiele w naszej wyobraźni, ale można z niej odczytać sporo informacji. A to może nam się przydać szczególnie w okresie bożonarodzeniowym. Warto brać w tym udział, żeby chociażby spełnić życzenie bliskiej osoby

- A czy dzisiaj warto wierzyć we wróżby?

- Oczywiście, wiara czyni cuda! Myślenie życzeniowe zawsze się spełnia. To przełomowy okres w roku, dlatego szanse na spełnienie wróżb są znacznie większe niż w jakimkolwiek innym czasie.